Gần đây, một số doanh nghiệp niêm yết như CSG, LCG, và mới đây nhất là VNM đều đăng ký mua cổ phiếu quỹ với khối lượng khá lớn (1 triệu cổ phiếu). Trong bối cảnh thị trường tín dụng đang tạm thời bị siết chặt và suy giảm bởi động thái từ phía các ngân hàng thương mại; đồng thời xét theo một khía cạnh tích cực thì nền kinh tế đã chứng tỏ được khả năng phục hồi sớm hơn dự kiến, việc doanh nghiệp mua lại cổ phiếu quỹ liệu có dẫn tới hệ lụy thiếu vốn cho phát triển sản xuất? Quyết định mua cổ phiếu quỹ là bài toán về quản trị tài chính của doanh nghiệp. Mặc dù vậy, các cổ đông cần hiểu rõ vấn đề này để đánh giá quyết định của ban lãnh đạo sẽ làm lợi hay hại cho công ty.
Khi nào một doanh nghiệp mua lại cổ phiếu quỹ?
Cổ phiếu quỹ là cổ phiếu do công ty cổ phần đã phát hành và được chính công ty mua lại. Các công ty cổ phần mua cổ phiếu quỹ trong các trường hợp sau:
Thứ nhất, cổ phiếu quỹ thuộc quyền sở hữu chung của công ty và được loại trừ không chia cổ tức cho nên công ty có thể mua cổ phiếu quỹ để làm lợi cho các cổ đông hiện hữu, hay nói cách khác khi lãnh đạo công ty đang chịu sức ép phải có tỷ lệ sinh lời trên cổ phiếu từ các cổ đông.
Thứ hai, khi công ty có một lượng tiền nhàn rỗi (thường là từ nguồn lợi nhuận để lại) chưa có dự án đầu tư và cùng lúc hoạt động kinh doanh đang có chiều hướng tốt, lợi nhuận bình quân cao hơn các ngành khác mà mình dự định đầu tư. Doanh nghiệp mua lại cổ phiếu làm cổ phiếu quỹ thể hiện sự tin tưởng vào triển vọng phát triển tương lai của mình cũng như ngành nghề.
Mặt khác, ban lãnh đạo doanh nghiệp cũng cho rằng cổ phiếu của họ đang bị thị trường đánh giá thấp hơn giá trị thực và việc mua lại cổ phiếu của họ là một khoản đầu tư sinh lời hơn là mua cổ phiếu của doanh nghiệp khác hoặc thậm chí là mở rộng sản xuất.
Thứ ba, khi công ty thấy cổ phiếu của họ trên thị trường giao dịch bị sụt giảm về số lượng và giá cổ phiếu. Công ty tăng mua cổ phiếu của chính mình làm tăng lượng cầu về cổ phiếu để đẩy giá lên hoặc đặt mua làm nhiều lần để làm giảm sự giảm giá trên thị trường. Đây cũng là biện pháp các công ty thường làm trên thế giới, các công ty thường dùng biện pháp này để tạo “sóng” chứng khoán cho chính mình. Do vậy một số các nước trong đó có cả Việt Nam đặt ra một số quy chế về khối lượng mua, nguồn vốn mua, tỷ lệ mua… để hạn chế mặt không tích cực của việc mua cổ phiếu quỹ trên thị trường.
Thứ tư, công ty mua cổ phiếu quỹ để thưởng cho nhân viên. Thông thường việc dùng cổ phiếu quỹ làm cổ phiếu thưởng phải có nguồn từ quỹ khen thưởng phúc lợi.
Ảnh hưởng của việc mua lại cổ phiếu quỹ
Với nhà đầu tư cá nhân, nhìn chung động thái mua cổ phiếu quỹ của doanh nghiệp đem lại nhiều lợi ích hơn bởi giá cổ phiếu thường có xu hướng tăng sau khi kế hoạch mua lại cổ phiếu quỹ được đưa ra (ngoại trừ trường hợp các nhà đầu tư tin rằng thị giá cổ phiếu đang quá cao so với giá trị thực hoặc tình hình thị trường quá xấu). Bản chất mua cổ phiếu quỹ sẽ làm giảm vốn chủ sở hữu, trả lại tiền cho các cổ đông. Cổ đông nào muốn thu hồi vốn đầu tư có thể bán cổ phiếu đang sở hữu. Khi một công ty công bố trả cổ tức, các cổ đông luôn kỳ vọng rằng cổ tức năm sau sẽ cao hơn năm trước và diễn biến ngược lại sẽ là một yếu tố làm cổ đông công ty đó bán ra trong khi động thái mua bán cổ phiếu quỹ dường như ít bị chú ý hơn.
Việc mua lại cổ phiếu quỹ sẽ giúp làm đẹp một số chỉ số tài chính, cụ thể là EPS, ROE và ROA sẽ tăng lên kể cả khi doanh thu và lợi nhuận không đổi. Sự tăng trưởng này không được đem lại từ hoạt động kinh doanh chính và không tạo ra giá trị cho cổ đông.
Nhà đầu tư cần lưu ý rằng, đôi khi đây cũng là một “mánh khóe” của Ban lãnh đạo doanh nghiệp bởi họ sẽ được thưởng dựa trên kết quả hoạt động của doanh nghiệp. Việc dùng tiền mua lại cổ phiếu của chính mình làm giảm vốn chủ sở hữu, giảm giá trị doanh nghiệp trên sổ sách kế toán, giảm lượng tiền mặt hiện có cho thấy công ty sẽ không có khả năng đầu tư nhanh chóng, kịp thời khi có thời cơ và cơ hội cho các dự án mới. Xét về đầu tư dài hạn sẽ ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của công ty.
Nhà đầu tư cần lưu ý
Chi phí mua cổ phiếu quỹ hạch toán vào giá vốn cổ phiếu quỹ, chi phí bán cổ phiếu quỹ hạch toán giảm trừ số tiền thu được do bán cổ phiếu quỹ. Cổ phiếu quỹ không chia cổ tức, không có quyền biểu quyết.
Chêch lệch giữa giá bán và giá mua được ghi vào thặng dư vốn cổ phần sẽ không được ghi nhận vào lợi nhuận thể hiện trên bảng kết quả kinh doanh do đó không phải chịu thuế mà chỉ tác động tới bảng cân đối kế toán và góp phần làm tăng vốn chủ sở hữu.
Tuy nhiên, nhà đầu tư cần nghiên cứu kỹ về sự thận trọng và triển vọng ngành nghề, sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp cũng như nền kinh tế và thị trường chứng khoán nói chung. Tại thời điểm đăng ký mua, doanh nghiệp có thể có nguồn vốn nhàn rỗi, nhưng nếu nguy cơ rủi ro về tài chính như không thu được các khoản nợ đến hạn, rủi ro thanh khoản có thể xảy ra. Khi đó, mua cổ phiếu quỹ sẽ làm suy yếu khả năng thanh toán và trả nợ của công ty. Mặt khác, các quy định hiện nay mới chỉ yêu cầu doanh nghiệp chứng minh nguồn vốn được sử dụng, mà chưa bắt buộc doanh nghiệp chứng minh có tiền nhàn rỗi để mua cổ phiếu quỹ. Trong khi đó, nguồn vốn chỉ là quyết toán trên sổ sách mà thôi.
Dù nhà đầu tư có kỳ vọng sau khi doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ sẽ làm tăng giá cổ phiếu nhưng khi công ty dùng tiền mua cổ phiếu quỹ để làm giảm đà giảm giá của cổ phiếu thì đồng nghĩa với việc nhà đầu tư đang đánh giá cổ phiếu của công ty không cao trên thị trường. Thị trường mới là thước đo chính xác nhất về giá trị của một hàng hóa hay dịch vụ cung cấp.
